Ik ben stiekem best wel een nerd. Vanaf de middelbare school heb ik een kleine voorliefde ontwikkeld voor de natuurkunde, scheikunde en zo ook, de biologie. Als ik dus ‘Au’ zie staan, denk ik aan het scheikundige symbool. Au, staat voor Aurum, en dat is weer het latijnse woord voor goud. Maar als ik een dikke tegel op mijn teen laat vallen, dan komen ook die letters uit mijn mond: Au! Dat is nou net waar ik het in dit stukje over wil hebben, pijn. Meer specifiek, pijnbestrijding. Want hoe kan het als ik hoofdpijn heb, dat ik een paracetamolletje slik en me daarna vrij snel stukken beter voel?
Die paracetamol is gelijk een heel bijzonder geval onder de pijnstillers. Men weet namelijk nog steeds niet precies hoe het stofje nou werkt. Men denkt dat het het cyclooxygenase (COX) enzym inhibeert in het centrale zenuwstelsel, door de beschikbare hoeveelheid COX te verlagen. Er zijn echter ook studies die beweren dat paracetamol werkt via het serotonerge systeem, waar het lagere pijnstillende pathways versterkt. Nog een bijzonder feitje: Ondanks dat we niet weten hoe het werkt wordt paracetamol aangemerkt als de meest gebruikte pijnstiller in de VS en Europa en het staat in de lijst van essentiële medicijnen van het WHO(World Health Organization).
Van andere pijnstillers weten we gelukkig wel hoe ze werken. Ibuprofen is een zogeheten nonsteroidal anti-inflammatory drug (NSAID). Het werkt net als bijvoorbeeld Aspirine of Diclofenac als een non-specifieke COX remmer. Het remmen van COX zorgt weer voor het remmen van prostaglandines, die betrokken zijn bij pijn, koorts en ontsteking. Een andere klasse van pijnstillers zijn de opioides. Deze stoffen worden veelal gewonnen uit opium, het melksap van de opiumpapaver. Hierbij kun je denken aan stofjes als morfine en codeïne. Deze stofjes werken allemaal op de opioïde receptoren in de grote hersenen, om daar de pijnprikkels te remmen door deze receptoren te stimuleren.
Naast deze farmacologische pijnstillers zijn er natuurlijk ook nog andere manieren waarop mensen pijn bestrijden. Zo kan alcohol pijnstillend werken (sterke drank is een persoonlijke tip bij kiespijn) en uit onderzoek blijkt dat cannabis ook pijnstillend kan werken, soms zelfs beter dan opioïden. Daarnaast is er natuurlijk ook nog het placebo effect, waarbij door de patiënt te laten denken dat hij zich beter gaat voelen door een pilletje (vaak een suikerpilletje) hij zich ook daadwerkelijk beter gaat voelen. Het effect wordt compleet veroorzaakt door de patiënt’s eigen psyche.
Soms worden bovenstaande medicijnen ook samen gegeven. Het meest bekende voorbeeld is Vicodin, bekend als de verslaving van tv-dokter Gregory House. Vicodin is een combinatie van hydrocodon, een opioïde, en paracetamol. Hoewel het gebruik van combinaties van opioïde en non-opioïde pijnstillers synergistisch kan werken, zijn ze ook vaak de oorzaak van vele bijwerkingen en als ze los van elkaar worden gecombineerd zelfs van onbedoelde overdosis.
We hebben dus een enorm scala aan pijnstillers. Een groot deel hiervan is ‘veilig’ en kan bij de Kruidvat of een supermarkt gekocht worden. Er zitten echter ook grote risico’s aan die pijnstillers, waarvan we vaak weinig tot niks afweten. Zo kan het gebruik van Ibuprofen het risico op hart-, lever- en nierfalen vergroten. Het gebruik van aspirine kan zorgen voor een slechte spijsvertering en in hoge dosis kan paracetamol zorgen voor leverfalen. Het overgrote deel van de opioïden is alleen op dokters voorschrift te verkrijgen vanwege de vele bijwerkingen die ze kunnen hebben. Al deze stoffen worden continu gecontroleerd op de veiligheid door verschillende overheden, die tegenwoordig van elk nieuwe medicijn willen weten hoe het werkt. En dat we dan van paracetamol, de meest gebruikte pijnstiller in de westerse wereld, nog steeds niet weten hoe het precies werkt, is enorm ironisch.
