Het is weer een nieuw jaar en dus tijd voor weer een nieuwe twist aan de bekende rubriek. Waren vorig jaar de kampioenen van ieder zijn eigen element aan de beurt. Nu is het tijd voor de individu. Dit jaar ga ik in plaats van een hele soort elke editie een specifiek dier in de spotlight zetten. Dit dier verdient het om in de schijnwerpers te staan omdat het voor een doorbraak in de wetenschap zorgde of omdat het iets deed wat men nog nooit voor mogelijk had gehouden in de tijd hiervoor.
We beginnen gelijk met een goed voorbeeld. Het volgende dier heeft het gat tussen mens en dier meer gedicht dan ieder ander dier hiervoor. Tot aan de jaren 70-80 was het volgens de biologen simpel: Wij mensen staan ver boven de dieren. Eén van de grootste verschillen en ons grootste voordeel was onze taal. Het feit dat we zo goed konden communiceren tilde ons op een totaal ander niveau dan al die andere beesten. Oké, er waren wat rudimentaire voorbeelden van communicatie bij primaten maar die waren dan ook aan ons verwant. De volgende individu heeft in zijn eentje voor een paradigmaverschuiving gezorgd. Niet alleen veranderde hij het algemene beeld van taal maar ook de manier waarop men tegenwoordig naar vogels gingen kijken. Dit beestje had nog jaren voor wetenschappelijke vooruitgang kunnen zorgen, maar overleed in 2007 op 31-jarige leeftijd. Ik heb het natuurlijk over Alex. De grijze roodstaart papegaai die onder begeleiding van dr. Irene Pepperberg voor grote opschudding in de wetenschapswereld zorgde.
Alex werd geboren in Chicago in 1976. Op 1-jarige leeftijd werd hij gekocht door Irene Pepperberg om mee genomen te worden naar Purdue University. Dit was het begin van een dertig jaar lang onderzoek naar communicatie en cognitie in vogels. Bij Alex zijn training maakte Pepperberg gebruik van de zogeheten model/rivaal techniek. Bij deze techniek werd Alex niet direct bij de training betrokken maar zag hij een interactie tussen Pepperberg en een assistent. Pepperberg stelde vragen aan haar assistent die hij vervolgens beantwoordde. Soms maakte de assistent expres een fout die Alex dan verbeterde. Alex kende aan het einde van zijn leven meer dan 100 woorden maar het meest bijzondere was nog wel dat Alex ook wist waar hij het over had. Zo noemde hij een sleutel altijd een sleutel ongeacht grootte of kleur. Ook al had hij die betreffende sleutel nog nooit gezien. Voor de rest kon Alex zeven kleuren onderscheiden, vijf verschillende vormen, hoeveelheden tot aan zes en snapte hij abstracte begrippen als “groter”, “kleiner”, “zelfde”, “verschillend” en “niks”. Daarnaast heeft Alex het record op zijn naam staan als het nu enige dier dat ooit een vraag heeft gesteld. Nadat Alex zichzelf in de spiegel liep te bewonderen bleef hij maar vragen: “what colour”?
Alex was niet alleen goed in cognitie en communicatie maar ook op emotioneel vlak scoorde deze vogel uitzonderlijk. Zo had hij door als een onderzoeker geïrriteerd werd door hem en begon dingen als “I’m sorry” te zeggen. Naast emoties herkennen kon Alex ook zelf zijn emoties uitten. Zo raakte hij af en toe tijdens trainingen verveeld en ging dan expres verkeerde antwoorden geven of andere vragen terugstellen die niets met de test te maken hadden. Als Alex zei dat hij een banaan wilde en vervolgens een noot kreeg pakte hij deze niet aan.
Toch is niet de hele wetenschappelijke wereld overtuigd. Er zijn een aantal critici die zeggen dat Alex zijn vermogens te danken zijn aan operante conditionering of dat er misschien een “slimme Hans”-effect speelde (wie weet komt slimme Hans de volgende keer langs). Ze zeggen dat Alex niet echt wist waar hij het over had maar altijd het goede antwoord kon destilleren uit externe stimuli. Deze critici zijn echter in de minderheid en over het algemeen wordt aangenomen dat Alex wel wist waar hij het over had. Wat er nu eigenlijk echt in het hoofdje van Alex om ging zullen we nooit weten maar met zijn levenslange bijdrage aan de communicatiewereld verdient hij zeker een plaatsje in de galerij der bijzondere dieren.
